از جنگ‌های سی‌ساله تا کشتار سربرنیتسا

کلفتمان را توی طویله چنان زیر ضرب و شتم گرفتند که دیگر نتوانست بیرون بیاید. . دست و پای نوکر را هم بستند و به خاک انداختند، چوبی در حلقش فرو کردند و او را توی چاله پر از ادرار و کود متعفن حیوانات درغلتاندند و می‌گفتند این هم نوشابه سوئدی!.»

این تنها یکی از هزاران صحنه خونین و خشونت‌­بار جنگ­های مذهبی اروپاست که گریمِلس‌هاوزِن 20 سال پس از پایان جنگ­ در رمان تاریخی خود سیمپلی‌سی‌سیموس» (Simplicius Simplicissimus) توصیف کرده، دانیل دفو نیز در خاطرات یک شوالیه» (Memoirs of a Cavalier) به این جنگ­‌ها پرداخته است. جنگی که در 16 میلادی با پرتاب از پنجره پراگ» شروع شد و سی سالِ تمام، اروپا را به خاک و خون کشید. سده­‌ای پس از نهضت اصلاح مذهبی که مارتین لوتر به راه انداخت، شاهزادگان پروتستان در اعتراض به محدودیت­‌های مذهبی­‌شان به کاخی در پراگ هجوم بردند و نمایندگان امپراتوری مقدس رم را از پنجره کاخ بیرون انداختند و این‌گونه جنگ مذهبی میان کاتولیک و پروتستان شروع شد. درگیری به ظاهر میان پیروان کاتولیک و پروتستان رخ داد اما نزاع اصلی، نزاعی بر سر قدرت میان حکومت­‌های هابسبورگی اتریش و اسپانیا با قدرت­‌های دیگر منطقه یعنی فرانسه، هلند، دانمارک و سوئد بود. قدرت­‌طلبی حاکمان، جنگ را به گونه­‌ای پیش برد که پس از سی سال درگیری و کشته شدن چیزی بین 0 هزار تا 9 میلیون نفر، جدایی دین از ت به عنوان تنها را­ه‌­حل معرفی شود. پس از پایان این سی سال آنچه در اروپا رخ داد، فراهم ساختن بستر اجتماعی خروج دین از حوزه ت و ایجاد حس نژادپرستی و ملی­‌گرایی افراطی بود که از جمله دلایل وقوع جنگ­‌های جهانی نیز نام برده می­‌شوند. اما گویا این جنگ‌­ها پس از سی سال تمام نشده و تا بیش از سیصد سال دیگر نیز ادامه یافته و به روزگار کنونی رسیده است، این بار با شرایطی متفاوت و در گوشه‌­ای دیگر از این کره خاکی. امرزوه بر کمتر کسی پوشیده است که اختلافات مذهبی غرب آسیا (همان خاورمیانه در ادبیات امپریالیستی) پیاده سازی شکل دیگری از جنگ‌­های مذهبی اروپا است. مخالفان حضور دین در عرصه حکومت تلاش می­‌کنند که با سواستفاده ار دینداران ساده­‌لوح، گروه­‌های رادیکالی ایجاد کنند تا در تقابل میان مذاهب، به خواسته­‌شان برسند؛ همان اتفاقی که این روزها در افغانستان، یمن، عراق، سوریه، میانمار و نیجریه شاهد آن هستیم. فاجعه کشتار مسلمانان بوسنی شاید از اولین بازسازی­‌های جنگ مذهبی اروپا، علیه مسلمانان بود.

پس از آنکه در سال 1992 میلادی و در ادامه فروپاشی دولت­‌های سوسیالیستی، جمهوری سوسیالیستی یوگسلاوی نیز منحل شد، جمهوری بوسنی و هرزگوین طی برگزاری یک همه‌­پرسی استقلال خود را اعلام کرد. صرب­‌های بوسنی که احساسات مذهبی و نژادپرستانه­‌شان توسط صرب­‌های همسایه تحریک شده بود، در همه­‌پرسی شرکت نکردند و فردای روز اعلام استقلال، با حمایت صربستان و مونته‌­نگرو و به قصد تجزیه، دست به اسلحه بردند. جنگی خونبار علیه مسلمانان به راه افتاد که آن را دومین نسل­‌کشی بزرگ تاریخ جهان می‌­دانند. میزان خشونت این جنگ­‌ها یادآور اعمال وحشیانه جنگ­‌های مذهبی سی‌­ساله در اروپا بود؛ البته این ­بار تنها یک طرف ماجرا چنین توحشی به خرج می‌­داد. هر صربی که مسلمانی را محافظت کند در جا کشته می‌شود» از بلندگوهای مناطق صرب­‌نشین بوسنی فریاد زده می­‌شد. ماتئی ویسنی‌یک در نمایشنامه پیکر زن همچون میدان نبرد در جنگ بوسنی» آن روزهای بوسنی را چنین توصیف می­‌کند:

کشور من تصویر یه پیرمردی رو داره که از صف پناهنده‌ها بیرون می‌آد و برای این که خستگیش رو در کنه روی علف‌ها دراز می‌کشه، روی علف‌هایی که توش یه مین ضد نفر خاک شده. کشور من شبیه اون مادریه که می‌بینه اونیفورم پسرش یه دگمه کم داره. با عجله دگمه رو می‌دوزه و بعدش پسرش رو خاک می‌کنه. کشور من همون پدریه که هر روز برای دختر هفت ساله‌اش که سیصد و چهل و شش روزه که مرده، یه عروسک می‌سازه. کشور من یه روستایی پیره که به سربازهایی که وارد روستاش می‌شن نگاه می‌کنه و ازشون سوال می‌کنه: شما خودی هستین؟».کشور من اون پناهنده مسلمونه که توی یه روستای مجاری مرده ، یه روستای مجاری که توش هیچ قبرستون مسلمونی وجود نداره و هیچ کی نمی دونه چه جوری باید یه مسلمون رو به خاک سپرد.اینه کشور من: یه سرباز هجده ساله که اهل شوخیه و مثل پاکت‌های شیر روی گلوش نقطه‌چین کشیده و زیرش نوشته : از اینجا ببُرین.»

اما مسلمانان دیگر کشورها ساکت ننشستند:

ای برادران! ما با بهترین مردانمان به بوسنی و هرزگوین رفتیم. آنجا پادگان نظامی در اختیار داشتیم … احتمالاً برای اولین بار است که در این باره و با این صراحت سخن می‌گوییم، جنگیدیم و شهدایی را تقدیم کردیم. برای دفاع از چه کسی؟ از مسلمانان اهل سنت در بوسنی»

این سخنان سیدحسن نصراللّه موید حضور شیعیان لبنان در کنار مسلمانان اهل سنت بوسنی در طول جنگ با صرب‌­هاست. ایران نیز پس از امر رهبری مبنی بر یاری مسلمانان بوسنی، حضور نظامی و فرهنگی خود را آغاز کرد. حضوری که به بزرگ­‌ترین تهدید علیه طراحان این جنگ مذهبی تبدیل شد، تا آنجا که خروج ایران و هم‌فکرانش از بوسنی یکی از شروط جنایتکاران برای صلح بود. اولین ایرانیان یک هیئت دوازده نفری به رهبری آیت اللّه جنتی بودند که به منظور رساندن پیام آیت اللّه ‌­ای، خود را به بوسنی رساندند. نتیجه حضور فعالان فرهنگی و رسانه‌­ای مانند نادر طالب­‌زاده، رضا برجی، و محمدصدری در کنار این هیئت، یکی از اولین روایت­‌ها از جنگ بوسنی بود: مستند خنجر و شقایق» با قلم و آوای شهید مرتضی آوینی که البته با حواشی فراوانی برای پخش از صداوسیمای ایران همراه شد. پس از پایان نیز جنگ بسیاری از رزمندگان بوسنی به ایران آمده و در جریان حرکتی که مرتضی سرهنگی آغازگر آن بود، دست به قلم بردند تا خاطرات آن روزهای تلخ اما با طعم شیرین برادری را ثبت کنند. اکنون که سال‌­ها از جنگ بوسنی می‌­گذرد، می‌­توان ر» و یا لبخند من انتقام من است»، کارت‌­پستال‌­هایی از گور»، خداحافظ سارایوو»، آزارشان به مورچه هم نمی‌رسید»، نبرد برای سارایوو»، خاطره جنگی»، گل­‌های سرخ سارایوو» و مروری بر تاریخ مسلمانان در یوگسلاوی و جنگ در بوسنی و هرزگوین» را خواند، می­‌توان عکس­‌های آقای برجی و یا مستند مارش میرا» از سنت هرساله­‌ای در بوسنی به همین نام، را دید. اما همچنان مسئله نبود روایت‌­ها و یا تاخیر و ممیزی در انتقال آنها به دیگران مشکلی غیرقابل اغماض است. روایاتی که باید در راستای عزم رهبرانی همچون سیدحسن نصراللّه و سیدعلی ‌­ای بیایند تا تفرقه میان مذاهب به وحدت علیه استکبار و کفر بدل شود. روایت­‌هایی که باید آنچه امروزه بر مسلمانان و مظلومان یمن، افغانستان، عراق، سوریه، نیجریه و میانمار می­‌گذرد را فریاد کنند.